Yerin yuxarı atmosfer qatlarında karbon qazının səviyyəsi artmaqda davam etdiyi üçün, bu dəyişikliyin geoməngənlik fırtınalarının davranışına və onların Yerin texnoloji infrastrukturuna təsirinə necə təsir edəcəyi ilə bağlı narahatlıqlar güclənir.
1xeber.media xəbər verir ki, ABŞ Milli Elm Fondunun Milli Atmosfer Tədqiqatları Mərkəzinin (NSF NCAR) alimləri tərəfindən aparılan yeni bir araşdırma, atmosfer dinamikasındakı bu dəyişikliklərə və onların mümkün nəticələrinə, xüsusən də Yer ətrafında orbitdə olan peyklərə təsirinə baxır. Bunu "The Daily Galaxy" yazıb.
İnsanlıq peyk texnologiyalarına getdikcə daha çox etibar etdiyi üçün, dəyişən atmosfer şəraitində geoməngənlik fırtınalarının necə dəyişəcəyini başa düşmək gələcək problemlərə hazırlaşmaq üçün son dərəcə vacib olur.
"Geophysical Research Letters" jurnalında dərc edilən araşdırma vurğulayır ki, daha seyrik və soyuq yuxarı atmosfer geoməngənlik fırtınaları zamanı sıxlıqda daha kəskin tullanmalar yarada bilər, bu da peyklərin hərəkətinə qarşı müqaviməti artıra və GPS, rabitə sistemləri və milli təhlükəsizlik kimi həyati vacib xidmətlərin işini pozabilər.
Yuxarı atmosfer getdikcə daha tez-tez Yerin ümumi iqlim sisteminin ən vacib hissəsi kimi qəbul edilir, o, rabitə siqnallarının ötürülməsindən tutmuş peyklərin işinə qədər hər şeyə təsir göstərir. Karbon qazı kimi parnik qazlarının qatılığının artması səbəbindən qızaran aşağı atmosferdən fərqli olaraq, yuxarı atmosfer soyuyur. Bu, CO₂-nin böyük yüksəkliklərdəki unikal davranışı ilə əlaqədardır. Atmosferin aşağı qatlarında CO₂ istiliyi saxlayaraq qızarmaya səbəb olur, lakin yuxarı qatlarda fərqli davranır.
Orada hava əhəmiyyətli dərəcədə daha seyrikdir və CO₂ udulmuş istiliyi qonşu molekullara ötürmək əvəzinə kosmosa geri yayır, bu da soyumaya gətirib çıxarır. Gələcək onilliklərdə CO₂ qatılığı artdıqca, bu soyuma prosesi güclənəcək və atmosfer dinamikasını getdikcə daha çox dəyişdirəcək.
Bu soyuma yuxarı atmosferin ümumi sıxlığının azalmasına gətirib çıxarır - bu, artıq bir sıra əvvəlki araşdırmalarda proqnozlaşdırılmış bir haldır. Lakin yeni araşdırma daha irəli gedərək, bu seyrik atmosferin geoməngənlik fırtınaları zamanı - günəş fəallığının artdığı və yüklü hissəciklərin axınının Yerə yönəldiyi dövrlərdə necə reaksiya verəcəyini öyrənmişdir.
Bu "günəş təkanları" yuxarı atmosferlə qarşılıqlı əlaqədə olaraq onun sıxlığını müvəqqəti olaraq artırır. Yeni araşdırmaya görə, ümumi sıxlığın azalmasına baxmayaraq, geoməngənlik fırtınaları hələ də sıxlıqda kəskin artımlara səbəb ola bilər, hətta daha aşağı başlanğıc səviyyəsindən belə. Bu o deməkdir ki, fırtınalar zamanı yuxarı atmosfer bu gün olduğu qədər sıx olmayacaq, lakin nisbi sıxlıq artımı daha da güclü olacaq və peyk texnologiyaları üçün yeni problemlər yaradacaq.
Bu dəyişikliklərin ən əhəmiyyətli nəticələrindən biri Yer ətrafında fırlanan peyklərə təsir ola bilər. Peyklər yuxarı atmosfer tərəfindən yaradılan müqaviməti hiss edirlər, bu onların sürətini yavaşladır və zamanla orbit hündürlüyünün dəyişməsinə səbəb ola bilər. Atmosfer nə qədər sıx olarsa, müqavimət bir o qədər güclü və nəticədə peykin xidmət müddəti bir o qədər qısa olar.
Müasir peyklər mövcud şərait, o cümlədən yuxarı atmosferin sıxlığı və tərkibi nəzərə alınmaqla, cari vəziyyətin müşahidələri əsasında layihələndirilir. Lakin yuxarı atmosfer incələndikcə və geoməngənlik fırtınalarına fərqli reaksiya verməyə başladıqca, peyklər bu fırtınalar zamanı daha çox müqavimətlə üzləşə bilərlər.
Araşdırmada vurğulanır ki, gələcəkdə geoməngənlik fırtınaları yuxarı atmosferin sıxlığını ilkin səviyyəsi ilə müqayisədə demək olar ki, üç dəfə artıra bilər - bu, hazırkı şərtlərlə müqayisədə dramatik bir artımdır.
"Günəşdən gələn enerjinin atmosferə təsiri gələcəkdə dəyişəcək, çünki atmosferin fon sıxlığı fərqli olacaq və bu, fərqli bir reaksiyaya səbəb olacaq", deyə NSF NCAR-dən alim və araşdırmanın aparıcı müəllifi Nikolas Pedatella izah edib.
Onun sözlərinə görə, peyk sənayesi üçün bu xüsusilə vacib bir məsələdir, çünki peykləri konkret atmosfer şəraiti üçün layihələndirmək lazımdır. Belə dəyişən şəraitdə peyklər geoməngənlik fırtınaları zamanı güclənmiş müqavimət epizodları ilə daha tez-tez qarşılaşa bilərlər, bu da orbitlərin daha sürətli enməsinə, xidmət müddətlərinin qısalmasına və peyklərin saxlanması və dəyişdirilməsi xərclərinin artmasına səbəb ola bilər.
