Yeni model ənənəvi modellə ilə birlikdə mövcud ola bilər
Saat hesabı əmək haqqı məsələsi yenidən gündəmə gəlib: bu ideyanın təşəbbüskarlarını nə motivasiya edir və vaxta əsaslanan əmək haqqına keçid nəyə gətirib çıxaracaq? Dövlət və özəl sektorun işçilərini ən çox narahat edən bu əsas suala dəqiq cavab yoxdur.
Bununla belə, məşğulluq bazarında yeni sistemin tətbiqi mümkünlüyü aktuallığını itirmir və minimum əməkhaqqından əməkhaqqının vaxt əsasında ödənilməsinə rezonanslı keçidi yaxınlaşır. Belə ki, son vaxtlar minimum əməkhaqqının artırılması minimum əməkhaqqına yeni yanaşmalar mövzusunu bir qədər kənara atıb. Yada salaq ki, bundan əvvəl deputatlar və aidiyyəti qurumlar minimum əməkhaqqının həddi ilə bağlı sabit yanaşmaya yenidən baxacaqlarına söz vermişdilər.
Onlar bildirirlər ki, Dünya Bankı Qrupunun “Business Ready” hesabatına əsaslanan builki yol xəritəsi belə perspektivləri vəd edir. Buna inanmaq asandır, məsələn, ötən ildən bu hesabat respublikamızda həyata keçirilən 13 yol xəritəsinin əsasını təşkil edib. Eyni zamanda, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə aylıq minimum əməkhaqqının saatlıq əməkhaqqı ilə əvəz edilməsi ilə bağlı təkliflər hazırlamaq tapşırılıb.
Minimum əməkhaqqının yeni hesablanması və ən əsası onun artırılması biznes mühiti və beynəlxalq reytinqlər üzrə komissiyanın nəzdində əmək bazarı üzrə işçi qrupunun fəaliyyət planına da daxil edilib. Bu modelin fəsadlarından danışan Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramov deyib ki, Əmək Məcəlləsinə təklif olunan dəyişikliklər yerli məşğulluq bazarının yeni inkişaf mərhələsinə yüksəlməsinə kömək edəcək: “Saat sistemini qanunvericilik səviyyəsində təsbit etməklə işəgötürənlər və işçilər üçün imkanlar üfüqlərini genişləndirmək mümkün olacaq”.
Yeni sistemin lehinə arqumentlər ondan ibarətdir ki, indi maaşlar əsasən aylıq hesablanır və bu, müvəqqəti məşğulluq seqmentində müəyyən çətinliklər yaradır. Eyni zamanda, deputat izah edir ki, vaxta əsaslanan əməkhaqqı faktiki işlənmiş vaxta bağlı olaraq əməyin ödənilməsi imkanıdır.
Belə görünür ki, frilanserlər, eləcə də tam olmayan ştatla işləyən çoxsaylı şirkətlərin işçiləri belə bir modeldən faydalanacaqlar. Saatlıq minimum əməkhaqqının tərəfdarları bunu daha çevik ödəniş adlandırırlar ki, bu da həftə sonları və bayram günlərində əmək haqqının ödənilməsini nəzərdə tutur. Qeyd edək ki, mövcud əmək qanunvericiliyi bunu nəzərə alır - istirahət günlərində iş xüsusi təyin edilmiş sistem üzrə ödənilir, lakin bir çox işəgötürən bu prinsipə əməl etmir və yeni formatın fərqli nəticəyə gətirib çıxaracağına zəmanət yoxdur.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli mövzuya dair AYNA.AZ-a şərhində söyləyib ki, indiki şəraitdə belə təşəbbüslərə etimad azdır: “Yerli məşğulluq bazarında dövlət sektoru üstünlük təşkil edir və yüz minlərlə dövlət sektoru işçisinin sabit iş günü var. Burada minimum əmək haqqının qanuna tabe olan işəgötürənlərin muzdlu işçilərə maaş vermədiyi bir göstərici olduğunu xatırlamaq vacibdir”.
Öz növbəsində, iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov əməkdaşımızla söhbətində qeyd edib ki, əmək qanunvericiliyində ciddi korrektələrə ehtiyac var: “Bu, yerli məşğulluq bazarında baş verən ciddi dəyişikliklərlə əsaslanır. Hesab edirəm ki, Əmək Məcəlləsinə əlavə və dəyişikliklər edilməsinə ehtiyac var, çünki bunu əmək bazarındakı dəyişikliklər tələb edir. Zaman yerində dayanmır və bununla da şərait də dəyişir. Məsələn, istehsalata müasir texnologiyalar tətbiq edilir, müxtəlif iş şəraiti ilə bağlı müəyyən anlayışlar gündəlik həyatımıza daxil olur. 10-15 il əvvəl orta insan üçün yad olan şey indi həyatımızın bir hissəsinə çevrilir və bütün bunlar qanunvericilikdə, o cümlədən distant işin populyarlığının artmasında nəzərə alınmalıdır”.
Əvvəllər belə bir praktikaya rast gəlməmişdik, amma bu gün həyata və məşğulluq sferasına möhkəm daxil olur. Üstəlik, texnologiyanın inkişafı ilə işçilər və işəgötürənlər üçün imkanlar genişlənir, ona görə də mövcud qanunvericilik bütün bu yenilikləri, o cümlədən əməkhaqqı modelinə münasibətdə əks etdirmək üçün hazırlanıb.
Hazırda bizdə aylıq minimum əmək haqqı modeli var. Müəyyən edilmiş hədd özəl və dövlət sektorunda əməyin ödənilməsinin əsasını təşkil edir. Lakin dünya praktikasında müxtəlif yanaşmalardan istifadə olunur və bəzi ölkələrdə minimum əməkhaqqı anlayışı olmasa da, daha təkmil və optimal yanaşmalardan istifadə olunur.
Əksər analitiklərin fikrincə, yeni model sabit minimum əməkhaqqına köhnə yanaşma ilə eyni vaxtda istifadə edilə bilər. Müvəqqəti iş və sərbəst iş seqmentində belə model tələb oluna bilər.
Müəllif: Emma Rzayeva
ayna.az
