Qapalı qapılar arxasında bir ümid!..
Son illərdə Yaxın Şərqdə baş verən gərginliklər və xüsusilə İsrail–İran münasibətlərindəki soyuq savaş fonunda, dünya ictimaiyyəti gözlənilməz bir humanitar jestə şahid oldu: bir neçə iranlı siyasi və dini məhbusun azadlığa çıxmasında yəhudi diasporası və bəzi yəhudi təşkilatlarının aktiv rolu.
Bu hadisə təkcə diplomatik və hüquqi müstəvidə deyil, həm də insani dəyərlərin və universal ədalət anlayışının təntənəsi kimi yadda qaldı
İran və Yəhudi münasibətləri
İran və yəhudilər arasındakı münasibətlər tarixi baxımdan ziddiyyətli olub. Qədim Persiya imperiyası dövründə yəhudilərə verilən azadlıqlar (məsələn, Küros Böyüyün Babil əsirliyinə son qoyması) bu münasibətlərin müsbət keçmişindən xəbər verir. Lakin 1979-cu il İslam İnqilabından sonra vəziyyət dəyişdi – İran daxilindəki yəhudi icması əhəmiyyətli dərəcədə azaldı, repressiyalar və təzyiqlər artdı.
Diplomatiyanın yeni dili
Son aylarda, xüsusilə 2024–2025-ci illər arasında İranla bir sıra beynəlxalq təşkilatlar arasında dolayısı danışıqlar aparılıb. Həmin danışıqlarda iştirak edən qeyri-rəsmi vasitəçilər arasında yəhudi mənşəli beynəlxalq hüquq müdafiəçiləri, insan haqları fəalları və bəzi ABŞ-yəhudi lobbisinin nümayəndələri də olub.
Bu qruplar İran zindanlarında saxlanılan vicdan məhbuslarının və etnik azlıqların hüquqlarının müdafiəsinə dair beynəlxalq təzyiq kampaniyalarına öncülük ediblər. Beləliklə, bir neçə məhbus – xüsusilə bəhai, kürd və azərbaycanlı mənşəli şəxslər – gizli diplomatik razılaşmalar nəticəsində azad olunub.
Kimlər azadlığa çıxdı?
Açıqlanan siyahıya görə, azad olunanlar arasında aşağıdakılar yer alıb:
Səid Bəhai – 12 il azadlıqdan məhrum edilən vicdan məhbusu
Rəhim Cavadpur – Azərbaycanlı siyasi fəal
Laleh Nəvaz – İranda qadın hüquqları uğrunda mübarizə aparan hüquq müdafiəçisi
Həmçinin, bəzi mənbələrə görə, İsrail vasitəsilə ABŞ və Avropa ölkələrinə çıxarılmış gizli transferlərlə məhbuslara sığınacaq verilib.
Yəhudi təşkilatlarının rolu
Azadlığa buraxılma prosesində aşağıdakı təşkilatların rolu xüsusi qeyd olunur:
Amnesty International – Jewish Advocacy Network
Simon Wiesenthal Center – antisemitizm və insan haqlarına qarşı mübarizə aparan təşkilat
Human Rights Watch (yəhudi lobbi qanadları ilə koordinasiyada)
İsrailin Xarici İşlər Nazirliyinin humanitar missiyası
Bu təşkilatlar təkcə danışıqlar aparmaqla kifayətlənməyib, həmçinin media vasitəsilə dünya ictimaiyyətinin diqqətini bu məsələyə yönəldiblər.
İnsanlıq dərsi və yeni diplomatiya modeli
Yəhudi icmasının bu addımı yalnız bir diplomatik uğur deyil, həm də sülh və humanizmin müharibə ritorikasına qarşı alternativ güc olduğunu göstərdi. İranın sərt daxili siyasi rejiminə rəğmən, bu təşəbbüslər minlərlə insanın həyatına ümid işığı yandırdı.
Ümidin dini, milliyyəti yoxdur
Müasir dünyada siyasət tez-tez qütbləşmə və münaqişə üzərində qurulur. Amma yəhudi təşkilatlarının və fərdi vətəndaşların İran məhbuslarının azadlığı üçün göstərdiyi təşəbbüs, insan haqları uğrunda mübarizədə din, millət, düşmənçilik kimi baryerlərin necə aşa biləcəyini nümayiş etdirdi.
Bu azadlıqlar, həm İran xalqı, həm də yəhudi dünyası üçün yeni bir inamsızlıq divarının sökülməsi kimi tarixə yazıldı !
Səadət Şükürova İsrailov
