6 ay əvvəl baş verən bir hadisə – Bakıdan Qroznıya uçan AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsinin Aktau hava limanı yaxınlığında qəfil qəzaya uğraması – Azərbaycan cəmiyyətində böyük sarsıntı yaratdı.
Bu hadisə təkcə hava nəqliyyatı hadisəsi deyildi. Bu, suveren Azərbaycan dövlətinə qarşı yönəlmiş, planlı və məqsədli şəkildə həyata keçirilmiş bir təxribat kimi qiymətləndirildi. Təyyarədəki mülki şəxslərin həyatına qəsd edilməsi faktı bir daha göstərdi ki, bölgədə hələ də təhlükəsizlik problemi var.
Lakin bu faciədən sonra Rusiya tərəfinin nümayiş etdirdiyi laqeydlik, susqunluq və siyasi oyunlar Azərbaycan xalqında haqlı narazılıq və suallar doğurur.
1xeber.media xəbər verir ki, hadisənin baş verməsindən 6 aya yaxın zaman keçsə də, Rusiya istintaq orqanları hələ də ictimaiyyətə açıq, qaneedici bir məlumat təqdim etməyib. Qəzadan dərhal sonra başlanmış istintaq prosesi artıq aylarla formal çərçivədə saxlanılır. Rusiya tərəfi bir çox hallarda olduğu kimi, yenə də klassik taktikasından istifadə edir – məsələni süni şəkildə uzadır, cavabdehləri gizlədir, prosesi çətin və qeyri-şəffaf bürokratik kanallara yönəldir. Bu isə onu göstərir ki, bu hadisə təsadüfi və təbii səbəblərlə deyil, müəyyən dairələrin tapşırığı ilə həyata keçirilib.
Bu yanaşma bizə dərhal Malayziyada "Boeing" təyyarəsinin vurulması ilə bağlı prosesi xatırladır. Həmin hadisədə də Rusiya eyni metodlardan istifadə etmişdi: məsələni illərlə uzatmaq, yeni-yeni "araşdırma mərhələləri" uydurmaq, məsuliyyət daşıyan şəxsləri qorumaq və nəticədə işin üstündən sükutla keçmək. İndi də eyni oyun təkrar olunur. Fərq ondadır ki, bu dəfə hədəf Azərbaycan vətəndaşları olub və Azərbaycan dövləti bu cür susqunluğa razı deyil.
Fakt budur ki, Azərbaycan Baş Prokurorluğu bu müddət ərzində Rusiya tərəfi ilə mütəmadi əlaqə saxlayıb. Hər ay məsələ ilə bağlı sorğular göndərilir, məlumat istənilir, istintaqla əməkdaşlıq təklif olunur. Amma cavab yoxdur. Bu da bir daha göstərir ki, Rusiya tərəfi istintaqı aparmaq deyil, məsələdən yayınmaq, suallardan qaçmaq və ictimai yaddaşdan bu faciəni silmək məqsədi güdür.
Lakin Azərbaycan bu planlara boyun əyməyəcək. Dövlət və xalq olaraq tələbimiz aydındır: bu qəsdin arxasında dayananlar müəyyənləşdirilməli və cəzalandırılmalıdır.
Bu, təkcə hüquqi məsələ deyil – bu, həm də milli ləyaqət, suverenlik və təhlükəsizlik məsələsidir. Çünki bu təyyarədə bizim vətəndaşlarımız ölüb, bizim aviasiyamıza atəş açılıb, bizim göyərtəmizdə qan axıdılıb.
Bu hadisə ilə bağlı əlavə sübuta ehtiyac yoxdur. Texniki analizlər, radar qeydləri, vizual və akustik məlumatlar artıq bütün şübhələri aradan qaldırır. Hər şey məlumdur – atəşin hansı istiqamətdən gəldiyi, hansı hərbi texnikadan istifadə edildiyi, əmri kimin verdiyi və hücumu kimin reallaşdırdığı artıq sirr deyil. Azərbaycan tərəfi bununla bağlı bütün sübutlara malikdir.
İndi əsas məsələ odur ki, bu cinayətin hüquqi və siyasi cavabdehliyi aydın şəkildə müəyyən edilsin. Əgər Rusiya öz daxilində bu məsuliyyəti daşıyan şəxsləri istintaqa cəlb etmək niyyətində deyilsə, Azərbaycan beynəlxalq tribunalara müraciət edə bilər.
Ədalət bərpa olunmalıdır – bu, həm həlak olanların ruhu qarşısında borcumuzdur, həm də gələcəkdə belə təxribatların qarşısını almaq üçün hüquqi zərurətdir.
Azərbaycan xalqı bu məsələdə yekdildir. Heç bir siyasi təzyiq, diplomatik manipulyasiya bu istəyi dəyişməyəcək. Cavab tələb olunur. Ədalət tələb olunur. Həqiqət üzə çıxmalıdır. Bu, təkcə Azərbaycan üçün yox, regionda sabitlik və beynəlxalq hüququn qorunması baxımından da vacibdir.
Faciənin hüquqi-siyasi qiymətləndirilməsi: Azərbaycan beynəlxalq hüquq çərçivəsində hərəkətə keçə bilər
Bu kimi hadisələrin istintaqının beynəlxalq hüquq çərçivəsində aparılması yalnız siyasi məsələ deyil, eyni zamanda dövlətlərin suveren hüquqlarının, vətəndaşlarının təhlükəsizliyinin təmin olunması ilə bağlı fundamental məsələdir. Təyyarələrin beynəlxalq hava məkanında və ya qonşu ölkələrin ərazisində vurulması mülki aviasiya konvensiyalarının kobud şəkildə pozulması anlamına gəlir. Bu baxımdan AZAL təyyarəsinin vurulması faktı, ICAO – Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının və BMT-nin müvafiq konvensiyalarının birbaşa pozulması kimi qiymətləndirilə bilər. Hadisənin hüquqi aspektlərini dəyərləndirən yerli ekspertlər və beynəlxalq hüquqşünaslar hesab edirlər ki, əgər Rusiya tərəfi bu iş üzrə istintaqı davam etdirmək və nəticələrini açıqlamaqdan imtina edərsə, Azərbaycan dövləti aşağıdakı hüquqi addımları ata bilər:
1. ICAO çərçivəsində şikayət: Azərbaycan rəsmi olaraq ICAO-ya müraciət edərək istintaqın tərəfsiz beynəlxalq komissiya tərəfindən aparılmasını tələb edə bilər. Bu, daha əvvəl MH17 (Malayziya Boeing-i) hadisəsində tətbiq olunmuş presedentin təkrar istifadəsi deməkdir.
2. BMT Təhlükəsizlik Şurasına müraciət: Hadisənin regional sülh və sabitliyə təhlükə yaratdığı əsas gətirilərək məsələ BMT Təhlükəsizlik Şurasında qaldırıla bilər.
3. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (ICC): Əgər cinayətkarların hərbi və ya siyasi statusu varsa və Rusiya onları məsuliyyətə cəlb etməkdən imtina edərsə, Azərbaycan bu məsələni Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsində qaldıra bilər. Xüsusilə mülki şəxslərə qarşı həyata keçirilmiş hücum kimi bu fakt “hərbi cinayət” tərkibi daşıya bilər.
4. İnsan hüquqları müstəvisində Avropa Məhkəməsinə (AİHM) müraciət: Azərbaycan vətəndaşlarının həyat hüququnun pozulması faktı üzrə AİHM-ə də fərdi və dövlət şikayəti təqdim edilə bilər.
Bu mexanizmlərdən istifadə etməklə Azərbaycan bir daha göstərmiş olacaq ki, insan həyatına qarşı törədilən heç bir cinayət, kimliyindən və mənşəyindən asılı olmayaraq, cəzasız qalmamalıdır. Bu yanaşma, eyni zamanda regionda qanunun aliliyinin qorunması və dövlətlərarası münasibətlərdə məsuliyyət prinsipinin möhkəmləndirilməsi baxımından vacibdir.
Hazırkı mərhələdə Azərbaycan dövlətinin göstərdiyi səbrli, lakin prinsipial mövqe təqdirəlayiqdir. İstintaqla bağlı sivil şəkildə davamlı müraciətlər, diplomatik kanallarla təzyiq, beynəlxalq tərəfdaşlarla danışıqlar – bütün bu addımlar göstərir ki, Azərbaycan bu prosesi hüquqi əsaslarla və qanunlara söykənərək sonadək izləmək niyyətindədir.
Lakin paralel olaraq, ictimai və beynəlxalq təzyiqin artırılması da vacibdir. Bu faciənin beynəlxalq medianın gündəmində saxlanılması, beynəlxalq insan hüquqları təşkilatlarının və aviasiya qurumlarının diqqətinin bu məsələyə yönəldilməsi üçün səylər artırılmalıdır.
Azərbaycan susmayacaq. Heç bir vətəndaşının qanı yerdə qalmamalıdır. Bu hadisənin arxasındakı qaranlıq qüvvələr gec-tez hüquq qarşısında cavab verməlidirlər. Çünki bu, sadəcə bir təyyarə hadisəsi deyil – bu, insanlığa qarşı törədilmiş cinayətdir.
Əli Rais,
Musavat.com
