Bu gün bir çox hərbi təyyarələr səs baryerini aşa və səsdən yüksək sürətlə uça bilir. Bəzi kommersiya modelləri də, o cümlədən rekord uçuşları ilə tanınan "Konkord" buna qadirdir.
1xeber.media "SlashGear"a istinadən xəbər verir ki, nəticədə biz səs sürətindən yüksək uçuşun yan təsirlərini, o cümlədən səs zərbəsini yaxşı anlayırıq. Bəs tarixdə ən gurultulu səs zərbəsinə malik təyyarə hansıdır?
Ən "gurultulu" qırıcı
Səs zərbəsi, təyyarə irəli doğru hərəkət edərkən hava molekullarının sıxılması və kənara itiləməsi nəticəsində yaranır. Bu, yer üzündə şahidlərin eşidə biləcəyi gurultulu partlayış effekti yaradan zərbə dalğası formalaşdırır.
Tarixdə ən gurultulu səs zərbəsi "Republic Aviation" şirkətinin XF-84H modeli, başqa adı ilə "Thunderscreech" ("Gürültülü qışqırıq") təyyarəsinə məxsusdur. Ginnes Rekordlar Kitabına görə, bu, dünyanın ən gurultulu təyyarəsi olub: onun fırlanan pərləri, təxminən 900 mil/saat (təqribən 1 450 km/saat) sürətlə, Mach 1,18 göstəricisində səs zərbəsi yaradırdı.
Lakin ən gurultulu səs zərbəsi həmişə ən güclü demək deyil.
Səs zərbəsinin gücü, NASA-nın tərifinə görə, "ətrafdakı normal atmosfer təzyiqinə (2 116 psf / 14,7 psi) nisbətən təzyiqin artma dərəcəsi” ilə ölçülən artıq təzyiq göstəricisi ilə müəyyən olunur. Bu göstəriciyə görə, 1967-ci ildə F-4 Phantom qırıcısı tərəfindən ən güclü səs zərbəsi qeydə alınıb.
Ən güclü səs zərbəsi - ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin eksperimenti
Adi uçuş şəraitində F-4 Phantom təqribən kvadrat fut üçün 21 funt (psf) gücündə səs zərbəsi yaradırdı. Lakin ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri xüsusi olaraq təyyarəni maksimum həddə çıxararaq, onun potensialını ölçmək istəyib. 1990-cı illərdə silahlanmadan çıxarılan sürətli qırıcı, yer səthindən təxminən 30 metr yüksəklikdə uçarkən, kvadrat metr üçün təqribən 700 kq artıq təzyiq gücünə çatıb. Bu hadisə Çak Yeager-in səs baryerini aşmasından 20 il sonra baş verib.
Sonrakı illərdə hərbçilər səs zərbələrini potensial silah kimi, həm fizioloji, həm də psixoloji təsir vasitəsi kimi araşdırmağa başlayıblar.
Lakin söhbət yalnız silah hazırlığından getmirdi – rəsmiləri, həmçinin səs sürətindən yüksək uçuşların mülki aviasiya və əhali üçün nəticələri maraqlandırırdı. Əgər müntəzəm səsdən sürətli uçuşlar binalara və ya yaxınlıqdakı insanlara təhlükə yarada bilsəydi, bu, olduqca riskli olardı. Buna görə artıq təzyiq göstəricisinin nə qədər təhlükəli olduğunu anlamaq son dərəcə vacibdir.
Səs zərbələri zərər verə bilər, amma nadir hallarda
Səsdən sürətli uçuşlar tarixdə ziyan da vurub. 1953-cü ilin oktyabrında Pentaqon ən müasir qırıcı F-100 Super Sabre modelinin nümayişini keçirirdi. Pilot tamaşaçıların yanından keçəndə, hava limanının bir binasında altı iri vitrin şüşəsi və 27 kiçik pəncərə şüşəsi sındı. Xoşbəxtlikdən, xəsarət alan olmadı.
Binalara ciddi ziyan vurmaq üçün kvadrat metrə ən azı 78 kq artıq təzyiq lazımdır, insana fiziki ziyan vurmaq üçün isə zərbə daha güclü olmalıdır. NASA-nın hesablamalarına görə, təqribən 3 515 kq/m² artıq təzyiq qulaq pərdəsini zədələyə bilər – bu, F-4 Phantom-un rekord göstəricisindən beş dəfə çoxdur.
Bununla belə, təhlükə mövcuddur: təzyiqin 10 555 kq/m² və ya daha çox olduğu ani dəyişikliklər, müşahidəçinin ağciyərlərini belə zədələyə bilər.
