İşçilərin sayının azaldılması və ya ştatların ixtisar olunması əksər müəssisələrdə rast gəlinən haldır. İşçinin iş yerini itirməsi ilə nəticələnən proses qanunvericiliklə tənzimlənir.
Bəs, qanunla bu halda işçilərin hansı təminatları var? İşçinin ixtisardan kənarda qalması mümkündür?
1xeber.media xəbər verir ki, Əmək Məcəlləsinə görə, işçilərin sayı azaldılarkən və ya ştatların ixtisarı həyata keçirilərkən ixtisasın və peşəkarlıq səviyyəsinin daha yüksəyinə malik olan işçilər işdə saxlanılır. İşçinin peşəkarlıq səviyyəsini işəgötürən müəyyən edir. Bu halda işəgötürən onun peşə hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsini, yeni ixtisasa yiyələnməsini və ixtisasının artırılmasını nəzərə alır.
Qanunvericiliyə görə, ixtisasları və ya peşəkarlıq səviyyələri eyni olduqda aşağıdakı şəxslərin işdə saxlanmasına üstünlük verilir:
- Şəhid ailəsinin üzvlərinə;
- Müharibə iştirakçılarına;
- Əsgər və zabitlərin arvadına (ərinə);
- Öhdəsində iki və daha çox 16 yaşınadək uşağı olanlara;
- Həmin müəssisədə istehsalat qəzası və ya peşə xəstəliyi nəticəsində əlilliyi olan şəxslərə;
- Məcburi köçkün və qaçqın statusu olan şəxslərə;
- Kollektiv müqavilələrdə və ya əmək müqavilələrində nəzərdə tutulan digər şəxslərə.
Əmək Məcəlləsi, bundan başqa, əmək müqaviləsinin ləğv olunması qadağan edilən işçiləri və halları müəyyən edir. İşdən çıxarılması qadağan edilən işçilər aşağıdakılardır:
- Hamilə, həmçinin 3 yaşınadək uşağı olan qadınlar;
- Üç yaşınadək uşağını təkbaşına böyüdən kişilər;
- Yeganə qazanc yeri işlədiyi müəssisə olub məktəb yaşınadək uşağını təkbaşına böyüdən işçilər;
- Əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirən işçilər;
- Öhdəsində əlilliyi olan uşaq və ya orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə əlilliyi müəyyən edilmiş digər ailə üzvü olan işçilər;
- İşçinin şəkərli diabet və ya dağınıq skleroz xəstəsi olması;
Əməkdaşın, həmçinin məzuniyyətdə, ezamiyyətdə olduğu vaxtda əmək müqaviləsinin ləğv edilməsi qadağandır.
Lakin bu qeyd edilən müddəalar müəssisənin ləğv edilməsi və ya işçi ilə bağlanmş müddətli əmək müqaviləsi hallarına şamil edilmir.Digər hallarda işçilərin sayı azaldıqda və ya ştatlar ixtisar olunduqda işəgötürən tərəfindən əmək müqaviləsi ləğv edilməzdən əvvəl işçi onunla bağlanmış əmək müqaviləsi üzrə iş stajından asılı olaraq işəgötürən tərəfindən aşağıdakı müddətlərdə rəsmi xəbərdar edilməlidir:
1 ilədək əmək stajı olduqda – azı 2 təqvim həftəsi;
1 ildən 5 ilədək əmək stajı olduqda – azı 4 təqvim həftəsi;
5 ildən 10 ilədək əmək stajı olduqda – azı 6 təqvim həftəsi;
10 ildən çox əmək stajı olduqda – azı 9 təqvim həftəsi.
Xəbərdarlıq müddəti ərzində işçiyə əməkhaqqı saxlanılmaqla həftədə azı bir gün iş axtarmağa imkan yaradılır.
Müəssisə ləğv edildikdə, işçilərin sayı və ya ştatları ixtisar olunduqda işçiyə həmin işəgötürənlə bağlanmış əmək müqaviləsi üzrə iş stajından asılı olaraq aşağıdakı məbləğlərdə işdənçıxarma müavinəti ödənilir:
1 ilədək əmək stajı olduqda – orta aylıq əməkhaqqı miqdarında;
1 ildən 5 ilədək əmək stajı olduqda – orta aylıq əməkhaqqının azı 1,4 misli miqdarında;
5 ildən 10 ilədək əmək stajı olduqda – orta aylıq əməkhaqqının azı 1,7 misli miqdarında;
10 ildən çox əmək stajı olduqda – orta aylıq əməkhaqqının azı 2 misli miqdarında.
İşəgötürən işçinin razılığı ilə xəbərdarlıq müddəti əvəzinə ödəniş etməklə də əmək müqaviləsinə xitam verə bilər.
Məcəlləyə görə, əmək müqaviləsinə iş şərtlərinin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar xitam verildikdə, işçiyə orta aylıq əməkhaqqının azı 2 misli miqdarında müavinət ödənilir. Bu müddəa işçinin hərbi və ya alternativ xidmətə çağırılması, əmək qabiliyyətinin fasiləsiz olaraq 6 aydan çox müddətə tam itirilməsi ilə əlaqədar əmək funksiyasını yerinə yetirə bilməməsi hallarına da aiddir.
Bundan başqa, işçinin müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olduğu müddətdə müəssisədə iş yeri və vəzifəsi saxlanılır (müəssisənin ləğvi istisna olmaqla). Bu şəxslər hərbi xidmətdən buraxıldıqdan ən geci 60 gün keçənədək həmin müəssisədə əvvəlki və ya buna bərabər vəzifəyə qayıtmaq hüququna malikdirlər.
Həmçinin müəssisənin mülkiyyətçisi dəyişdikdə bəzi istisnalarla işçilərlə əvvəlki mülkiyyətçi arasında bağlanmış əmək müqavilələri və onların şərtləri qüvvədə saxlanılır. Bu işçilərin müqavilələri qanunla müəyyən edilmiş hallarda ləğv edilə bilər. Yeni mülkiyyətçi tərəfindən yalnız müəssisənin rəhbərinin, onun müavinlərinin, baş mühasibin və bilavasitə idarəetmə funksiyasını yerinə yetirən şəxslərin əmək müqavilələrinə xitam verilə və ya şərtləri dəyişdirilə bilər. Müqaviləyə xitam verildikdə, onlara orta aylıq əmək haqqının azı 3 misli miqdarında müavinət ödənilir.
