Banqladeş, Misir, İndoneziya, İran, Malayziya, Nigeriya, Pakistan və Türkiyədən ibarət D-8 İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı 1997-ci ildə inkişaf etməkdə olan müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi ölkələr arasında iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirmək üçün yaradılıb. Qlobal siyasi mənzərə çoxqütblü nizama doğru keçid etdikcə üzvlərinin maraqlarını inkişaf etdirmək və daha geniş beynəlxalq dinamikaya töhfə verməklə üzləşdiyi imkanları və çətinlikləri həll etmək üçün D-8-in aktuallığı yenidən qiymətləndirilə bilər. Yeni dünya nizamında Qərbin üstünlüyünün azalması və regional güclərin yüksəlməsi ilə xarakterizə olunan inkişaf edən qlobal sistemdə D-8 əhəmiyyətli potensiala malikdir. Yeni qlobal nizamda Çin, Hindistan kimi yüksələn güclər və regional ittifaqlar ön plana çıxır. Bu kontekstdə D-8 öz üzvləri üçün qlobal səhnədə, xüsusilə ticarət, enerji və davamlı inkişafda kollektiv səslərini gücləndirmək üçün bir platforma rolunu oynaya bilər. D-8 ölkələri Türkiyə və Malayziya kimi sənayeləşmiş ölkələrdən tutmuş İran və Nigeriya kimi resurslarla zəngin dövlətlərə qədər müxtəlif iqtisadi gücləri təmsil edir. Bu müxtəliflik təşkilata qlobal iqtisadi pozulmalara qarşı zəiflikləri azaldan tamamlayıcı ticarət şəbəkələri yaratmağa imkan verir. D-8 inkişaf etməkdə olan dövlətlərin iqtisadi cəhətdən özünə inam əldə etmək üçün əməkdaşlıq etdiyi Cənub-Cənub əməkdaşlığına artan vurğu ilə uyğunluq təşkil edir. Birgə təşəbbüslər vasitəsilə üzv dövlətlər ənənəvi Qərb iqtisadi çərçivələrindən asılılığı azalda və qarşılıqlı artımı təşviq edə bilərlər. D-8 üzvləri siyasi sistemləri, iqtisadi imkanları və strateji prioritetləri ilə çox fərqlənir. Məsələn, Nigeriyanın iqtisadi miqyası Malayziyanın iqtisadi miqyası ilə kəskin şəkildə ziddiyyət təşkil edir, siyasi gərginlik (məsələn, İranın Qərblə gərgin münasibətləri) kollektiv qərarların qəbuluna mane ola bilər.
Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında Yəhudi media mərkəzinin politoloqu Rüstəm Tağızadə söyləyib.
Vahid D-8 təşkilatının Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, G20 və Dünya Ticarət Təşkilatı kimi beynəlxalq forumlarda sövdələşmə bloku rolunu oynaya biləcəyini vurğulayan politoloq əlavə edib: “Bu kollektiv səs iqlim dəyişikliyi, ticarət balanssızlığı və beynəlxalq maliyyə sistemlərində islahatlar kimi qlobal çağırışların həlli üçün vacibdir. D-8-in effektivliyinin artırılması üçün tövsiyələrə baxmaq lazımdır. D-8 siyasətlərin səmərəli həyata keçirilməsini təmin etmək üçün qərar qəbul etmə və icra səlahiyyətinə malik daimi katiblik yaratmalıdır. Azad ticarət zonası üçün yol xəritəsi, uyğunlaşdırılmış tariflər və investisiyaların təşviqi daha dərin iqtisadi inteqrasiyaya təkan verə bilər. Nəqliyyat dəhlizləri və rəqəmsal şəbəkələr kimi infrastruktura investisiyalar üzv dövlətlər arasında ticarət və kommunikasiyanı asanlaşdıracaq”.
Politoloq qeyd edib ki, D-8 öz təsirini genişləndirmək və resurslarını şaxələndirmək üçün əksəriyyəti müsəlman olan digər ölkələr və ya inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlarla tərəfdaşlıqları nəzərdən keçirməlidir.
2024-cü ilin dekabrın 19-da Azərbaycan təşkilata tamhüquqlu doqquzuncu üzv qəbul edilib. Strateji cəhətdən zəngin enerji ilə zəngin ölkə kimi Azərbaycan genişləndirilmiş ticarət yollarından, enerji sahəsində əməkdaşlıqdan və D-8 üzvləri, xüsusilə Türkiyə, İran və Malayziya ilə diplomatik əməkdaşlıqdan faydalana bilər. Azərbaycanın D-8 təşkilatına daxil olması əlavə iqtisadi və geosiyasi dəyər gətirəcək. D-8 daxili zəiflikləri aradan qaldırmaq və kollektiv güclü tərəflərdən istifadə etmək şərti ilə transformasiya edən qlobal nizamda əsas rol oynamaq üçün yaxşı mövqedədir. Ayrı-ayrı üzv dövlətlər və Azərbaycan kimi potensial tərəfdaşlar üçün təşkilat iqtisadi inkişaf, strateji əməkdaşlıq və gücləndirilmiş qlobal təsir imkanları təklif edir. Vizyonunu və əməliyyat strukturunu gücləndirməklə, D-8 21-ci əsrdə Qlobal Cənub üçün dinamik gücə çevrilə bilər. Bu, təkcə Cənub dəhlizi üçün deyil, həmçinin Orta Dəhlizin geosiyasi rolunu böyük həcmdə artırır.
“Avropa ilə Asiyanın qovşağında yerləşən Azərbaycan strateji baxımdan regionlar arasında körpü rolunu oynayıb. Onun D-8-ə mümkün üzvlüyü həm Azərbaycana, həm də təşkilata əhəmiyyətli fayda gətirə bilər. D-8-ə qoşulmaq, bir çoxunun böyük istehlak bazarlarına malik olan üzv dövlətlərlə yeni ticarət yolları açacaq. Azərbaycan qeyri-neft ixracını (məsələn, kənd təsərrüfatı məhsulları, sənaye malları) üzv ölkələrə genişləndirə və iqtisadiyyatını karbohidrogenlərdən kənara çıxara bilər. Əsas enerji ixracatçısı kimi Azərbaycan D-8-in enerji təhlükəsizliyi müzakirələrində həlledici rol oynaya bilər. Geniş boru kəmərləri şəbəkəsi və Cənub Qaz Dəhlizindəki rol enerji əməkdaşlığı üçün Azərbaycanı cəlbedici tərəfdaş edir.
İnfrastruktur və bağlantı: Azərbaycanın Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Bakı Limanı kimi infrastruktura investisiyası Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Yaxın Şərqi birləşdirən D-8 regionu daxilində ticarəti asanlaşdıra bilər. Çinin “Bir Kəmər və Yol” təşəbbüsünün əsas oyunçusu kimi Azərbaycan D-8 ölkələrini qlobal ticarət şəbəkələrinə daha da inteqrasiya edə bilər.
Regional və İslam həmrəyliyinin gücləndirilməsi: Təşkilata üzvlük Azərbaycanın nüfuzlu müsəlman xalqları ilə əlaqələrini möhkəmləndirəcək, onun İslam dünyasında siyasi mövqeyini möhkəmləndirəcək. Azərbaycan diplomatik platforma kimi D-8-dən istifadə edə bilər.
Mədəniyyət və turizm mübadilələri: Azərbaycanın zəngin mədəni irsi və müasir infrastrukturu D-8 ölkələrindən turistləri cəlb edə, onun turizm sektorunu inkişaf etdirə bilər. Müxtəlif D-8 ölkələri ilə daha sıx əlaqələr insanlar arasında əlaqələri və mədəni anlaşmanı gücləndirə bilər.
Strateji mövqe: Azərbaycanın Şərq və Qərb arasında bir qapı kimi coğrafi mövqeyi D-8-in qlobal ticarət yollarında əlaqəsini və aktuallığını artıracaq. Onun Mərkəzi Asiya və Xəzər regionuna yaxınlığı D-8-in bu ərazilərdə genişlənməsini asanlaşdıra bilər.
Enerji əməkdaşlığı: Azərbaycanın enerji resursları və təcrübəsi D-8-in enerji davamlılığına töhfə verəcək və xarici təchizatçılardan asılılığı azaldacaq. Bərpaolunan enerji layihələri üzrə əməkdaşlıq üzv dövlətlərə də fayda verə bilər.
Dinamik iqtisadiyyat: Neft və qaz gəlirləri və diversifikasiya səyləri ilə dəstəklənən Azərbaycanın sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatı D-8-in iqtisadi gücünü artıracaq.
Münaqişələrin həlli təcrübəsi: Azərbaycanın regional münaqişələrin həllində və azad edilmiş ərazilərin bərpasında təcrübəsi oxşar problemlərlə məşğul olan digər üzv dövlətlər üçün dəyərli fikirlər verə bilər.
Məqsədlərin uyğunlaşdırılması: Azərbaycanın maraqları qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı təmin etmək üçün daha geniş D-8 məqsədlərinə uyğun olmalıdır.
Üst-üstə düşən üzvlüklər: Azərbaycan artıq TDT və Qoşulmama Hərəkatı kimi digər regional təşkilatların bir hissəsidir. Bir çox platformada öhdəliklərin balanslaşdırılması diqqətli koordinasiya tələb edə bilər.
İqtisadi və siyasi sabitlik: Bəziləri üçün siyasi gündəmləri fərqli olan D-8 üzvləri arasında sabit münasibətlərin təmin edilməsi uzunmüddətli əməkdaşlığın təşviqi üçün əsas olacaq.
Hesab edirəm ki, Azərbaycanın D-8-ə üzv olması hər iki tərəf üçün strateji bir fürsətdir. Azərbaycan üçün bu, müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi ölkələrlə əlaqələri gücləndirməklə yanaşı, iqtisadi, siyasi və mədəni təsiri genişləndirmək üçün bir platforma rolunu oynaya bilər. D-8 üçün Azərbaycanın enerji resursları, strateji yeri və dinamik iqtisadiyyatı təşkilatın qlobal aktuallığını və formalaşmaqda olan dünya nizamına təsir imkanlarını artıracaq. Bu tərəfdaşlıq həm Azərbaycanın mövqeyini, həm də D-8-in birliyini gücləndirən dividendlər verə bilər”, -deyə politoloq diqqətə çatdırıb
