Uşaqların təhsilə erkən yaşda başlaması müasir dövrdə geniş müzakirə olunan mövzulardan biridir. Bir çox valideynlər övladlarının intellektual və sosial inkişafını sürətləndirmək üçün erkən yaşda təhsilə başlamasını dəstəkləsələr də, bəzi ekspertlər bunun uşağın psixoloji və emosional durumuna mənfi təsir göstərə biləcəyini qeyd edirlər.
Erkən təhsilin uşaqların bilik və bacarıqlarını artırdığı, sosiallaşmanı asanlaşdırdığı bildirilir, lakin eyni zamanda həddindən artıq yüklənmənin stressə və motivasiya azalmasına səbəb olma ehtimalı da var.
Bəs uşaqların erkən yaşda təhsilə başlamasının faydaları və mümkün zərərləri nələrdir və bu mövzuda valideynlərin yanaşması necədir?
1xeber.media bildirir ki, mövzu ilə bağlı pediatr Aytən Ziyadova Avtosfer.az-a açıqlamasında bildirib ki, uşaqların erkən yaşda təhsilə başlamasının həm faydaları, həm də mümkün zərərləri mövcuddur:
“Bu məsələ tədqiqatlar və valideynlərin fərdi təcrübələri əsasında müxtəlif baxış bucaqlarından qiymətləndirilir. Valideynlərin yanaşması isə adətən şəxsi təcrübələrə və uşaqlarının inkişaf ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişir.
Erkən təhsil uşaqların kognitiv inkişafını gücləndirir, onların dil bacarıqlarını, diqqətini və yaddaşını inkişaf etdirməyə kömək edir. Beynin sürətli inkişaf etdiyi bu dövrdə yeni biliklər öyrənmək daha asan olur və bu, uşaqların akademik bacarıqlarını artırır. Bununla yanaşı, sosial bacarıqların inkişafı da erkən təhsilin mühüm üstünlüklərindən biridir. Uşaqlar məktəbəqədər təhsil müəssisələrində digər uşaqlarla ünsiyyət qurur, əməkdaşlıq edir və qrup halında işləməyi öyrənirlər. Erkən yaşda təhsilə başlayan uşaqların məktəb həyatında daha uğurlu nəticələr əldə etdiyi və daha yüksək akademik göstəricilər nümayiş etdirdiyi müşahidə olunub. Həmçinin erkən təhsil emosional inkişafa da müsbət təsir göstərir. Uşaqlar özlərini ifadə etməyi öyrənir, məsuliyyət hissləri artır və özünə inam qazanırlar”.
Pediatr qeyd edib ki, erkən təhsilin müəyyən mənfi cəhətləri də mövcuddur:
“Bəzi uşaqlar yaşıdlarından daha çox akademik təzyiq altında hiss edə bilər ki, bu da onların təhsilə qarşı neqativ münasibət formalaşdırmasına səbəb ola bilər. Digər bir problem isə ailədən uzaqlaşma və evdə keçirdikləri vaxtın azalmasıdır. Bu, uşağın ailə üzvləri ilə emosional bağlarının zəifləməsinə gətirib çıxara bilər. Fiziki fəaliyyətin məhdudlaşması da erkən təhsilin digər mümkün mənfi təsirlərindən biridir. Uşaqların uzun saatlar oturaq vəziyyətdə qalması onların sağlamlığına mənfi təsir edə bilər.
Valideynlərin bu məsələyə yanaşması fərqlidir. Bəzi valideynlər erkən təhsilin uşaqları üçün faydalı olduğuna inanır və onların gələcək uğurları üçün bu addımı vacib hesab edirlər. Digərləri isə erkən təhsilin uşağın təbii inkişafını poza biləcəyindən narahatdırlar və onların uşaqlıq dövrünü daha sərbəst və stressiz keçirməsini üstün tuturlar”.
Aytən Ziyadova sonda onu da vurğulayıb ki, qeyd olunan səbəblərə görə valideynlər uşaqlarının məktəbə başlamadan əvvəl və sonra onların inkişafını diqqətlə izləməli, psixoloji və emosional ehtiyaclarını nəzərə almalıdırlar:
“Erkən təhsilə başlama qərarı fərdi olaraq uşağın ehtiyaclarına uyğun şəkildə verilməli və akademik biliklərlə yanaşı, fiziki və emosional inkişaf da dəstəklənməlidir.
Ümumilikdə, erkən yaşda təhsilin faydalı olub-olmaması uşağın fərdi xüsusiyyətlərindən, ailənin təhsil yanaşmasından və sosial mühitin təsirindən asılıdır. Bu səbəbdən, hər bir ailə uşağının inkişafına uyğun qərar verməli və onun bütün ehtiyaclarını nəzərə almalıdır”.
Təhsil ekpserti Elmin Nuriyevin fikrincə, qanunda göstərilir ki, məktəbə qəbul altı yaşdan başlanır:
“Dərs ilinin başlanmasına qədər altı yaşı tamam olmamış xüsusi istedadlı ilə seçilən beş yaşlı uşaqlar da yalnız valideyn arzusu ilə yəni könüllü şəkildə məktəbə xüsusi prosedurlardan sonra qəbul edilə bilərlər. Yerdə qalan yaş limiti isə minimum altı yaşdan başlamalıdır. Dünyanın müxtəlif ölkələrində məktəbəhazırlıq qruplarına təhsil altı yaşdan tez başlanılır. Amma söhbət peşəkar təhsil, tədris həyatından gedirsə, bunun yaş limiti minimum altı yaşdan etibarən hesablanmalıdır. Sovet pedaqoqları da vaxti ilə uşaqların məktəbə yeddi yaşdan başlamasına təkid ediblər. Bunun bir çox fizioloji, zehni və əsasən də psixoloji səbəbləri var. Hər üç detal burada birləşir. Orta statistik uşaqlardan söhbət gedirsə, onların dərs həyatına başlaması yeddi yaşdan olsa daha yaxşıdır”.
Ekspert xüsusi istedadlılar üçün yeni tətbiq olunan qərara ehtiyac olmadığını da xüsusi qeyd edib:
“Bəli, uşaq xüsusi istedadlıdır, vunderkindi, lap yaxşı. Lakin iki il müddətinə o da gözləməlidir. Bu iki ilin ona qazandıracağı bacarıqlar məktəbə iki il tez getməklə qazanacağı bacarıqdan artıq olacaq.
Biz sadəcə bütün məsələlərdə olduğu kimi, burada da kimlərinsə təcrübəsini olduğu kimi tətbiq etmək istəyirik. Məsələn, bir neçə il bundan əvvəl bir neçə Qərbi Avropa dövlətində uşaqların 3 yaşdan etibarən məktəbə başlamaları haqqında müzakirələr getdi. Burada məktəb deyərkən, bizimki kimi birbaşa kitablarla ağır dərs yükü ilə əhatə olunmuş tədris mühiti nəzərdə tutulmur. Onların 3-6 yaş aralığındakı uşaqlar qrupu üçün hazırladığı tədris proqramı elə bizim məktəbəqədər müəssisələrdə, yəni bağçalardakı təlim-tərbiyə metodlarından çox da fərqlənmir. Yəni, orada yaş dövrünün xüsusiyyətləri çox incələnib. Bizdə isə məktəbəhazırlıq qrupları 5 yaşdan başlayır və könüllülük prinsipi əsasında aparılır. Şəxsən mən məktəbəhazırlıq qruplarının icbari deyil, könüllülük əsası ilə təşkilini çox da təqdir etmirəm. Bunun da müəyyən zərərləri var: məsələn, hazırlıq qruplarına gedən şagirdlərlə getməyənlər arasında birinci sinif tədrisinə başlayarkən çox fərqlər olur. Təsəvvür edin, əlifbanı bilənlərlə bilməyənlər eyni start nöqtəsindən ibtidai təhsilə başlayır. Bu zaman birinci qrupa, yəni “bilənlər”ə diqqət daha çox ayrılır, onların bacarıqları, nələrisə əvvəldən bilmələri digər qrupa, “bilməyənlər”ə qaxınc edilir. Bu, az qala, bir il müddətində beləcə davam edir”.
Elmin Nuriyev son olaraq bildirib ki, həssas uşaq psixologiyası isə bunu qəbul etmir:
“Bir başqa variantla, müəllim hazırlıq qruplarına gedib müəyyən hazırlığı olanlarla olmayanlar arasında fərqi aradan qaldırmaq üçün ikincilərlə daha çox məşğul olur, bütün diqqətini onlara yönəldir. Belə olanda da birinci qrup, yəni “bilənlər qrupu” xüsusi əziyyət çəkir. Hər iki halda bu yanaşma səhvdir. Odur ki, xahiş edirəm, məktəbəhazırlıq qrupları ya birdəfəlik icbari əsasla təşkil olunsun, ya da ümumiyyətlə ləğv edilsin".
