Çeçenistan və İnquşetiyaya PUA hücumu
Dekabrın 25-i saat 08:30 radələrində Rusiyanın Vladikavkaz şəhərində məhv edilmiş PUA-ların qalıqlarının “Alaniya Mall” Ticarət Mərkəzinin üzərinə düşməsi ilə bağlı məlumatlar yayılmışdı.
Həmin gün saat 09:10 radələrində İnquşetiyanın Malqobek şəhəri ərazisində PUA-nın qəzaya uğradığı məlum olub. Həmçinin dekabrın 25-i səhər saatlarında Çeçenistan ərazisinin bir neçə PUA tərəfindən hücuma məruz qalması ilə bağlı məlumatlar yayılıb.Qeyd edək ki, Rusiya hakimiyyətinə müxalif “NIYSO” çeçen teleqram kanalı PUA hücumu barədə saat 09:24-də ilkin olaraq məlumat verib.
Dünən Çeçenistanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi Hamzat Kadırov da saat 12:00 radələrində öz instaqram səhifəsində PUA-lardan birinin vurulması ilə bağlı video paylaşıb. Şimali Osetiyanın rəhbəri Sergey Menyaylo saat 13:54-də Rusiya Müdafiə Nazirliyinə istinadən Rusiyanın Şimali Qafqaz Federal Dairəsinə daxil olan bir neçə bölgənin PUA-ların hücumuna məruz qaldığını bildirib.
Bu hadisələrə dair xəbərlərə paralel olaraq "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-yə (AZAL) məxsus Bakı-Qroznı marşrutu üzrə uçan "J2-8243" nömrəli "Embraer 190" markalı sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğraması ilə bağlı məlumat və görüntülərin yayılmasına başlanıb.
Saat 08:26 Təyyarə Mahaçqala hava limanı yaxınlığında radardan itir
"FlightRadar24"ün məlumatına görə, təyyarə Bakı vaxtı ilə saat 08:00-da ştat rejimində havaya qalxıb. Uçuş zamanı saat 08:26-da Mahaçqala hava limanı yaxınlığında təyyarənin transponderinin "FlightRadar24" sistemindəki qeydiyyatı dayanıb. Bu da təyyarənin Rusiya hava məkanında olduğu müddətdə radio-elektron mübarizə vasitələrinin aktiv təsirinə məruz qaldığını ehtimal etməyə əsas verir. Saat 09:06-da transponderin "FlightRadar24" sistemindəki qeydiyyatı Xəzər dənizi üzərində yenidən aktivləşib.
Beləliklə, qəzaya uğramış təyyarənin transponderinin "FlightRadar24" sistemindəki qeydiyyatının dayanması vaxtı Şimali Qafqaz istiqamətində PUA hücumunun həyata keçirilməsi vaxtı ilə üst-üstə düşür.
Qəzadan sonra "Alioglu" "Telegram" kanalında yayılmış videoda həmin reysin sərnişini Zaur Məmmədov uçuş zamanı 2 partlayış səsi eşitdiyini bildirib. Buradan ehtimal etmək olar ki, uçuş zamanı təyyarədə ştatdan kənar vəziyyət yaranıb və hava gəmisi kənar təsirdən zədələnib.
Transponder kənardan müdaxilə nəticəsində söndürülüb?
Qeyd edək ki, təyyarələrdə bütün həyati əhəmiyyətli idarəetmə sistemləri dublikasiya olunur. Ehtimal budur ki, Mahaçqala hava limanı yaxınlığında transponder kənardan müdaxilə nəticəsində söndürülüb, 40 dəqiqə sonra isə ekipajın səyləri nəticəsində təyyarə ehtiyat idarəetmə sisteminə keçib, bununla da transponder yenidən aktivləşib.
Pilot niyə Bakını yox, Aktaunu seçib?
Sual doğuran məsələlərdən biri təyyarənin niyə Mahaçqaladan Bakıya deyil, Aktauya uçmasıdır.
Bunun mümkün səbəbi ilk olaraq Bakı ilə müqayisədə Mahaçqaladan Aktauya məsafənin nisbətən yaxın olmasıdır.
Əsas səbəb isə güman ki, təyyarənin hücuma məruz qaldığını anlayan pilotun Rusiyanın hava məkanını təcili tərk etmək istəməsidir. Mahaçqala və Bakı arasında hava məsafəsi 350 km, Mahaçqala və Aktau arasında hava məsafəsi isə 300 km təşkil edir. Bununla yanaşı, Aktau istiqamətində hərəkət etdiyi təqdirdə, təyyarə Rusiyanın hava məkanını daha tez tərk etmiş olurdu. Təyyarə Aktau istiqamətində hərəkət etdiyi zaman dərhal dənizə açılır və Rusiyanın hava məkanından çıxır. Bakı istiqamətində hərəkət etdiyi zaman isə əlavə olaraq təxminən daha 100 km Rusiyanın hava məkanında qalmalı idi.
Ekspertlərin fikrincə, video və foto təsvirlərdə təyyarənin quyruq hissəsində görünən zədələr Hava Hücumundan Müdafiə raketlərinin partlayışı nəticəsində yarana biləcək qəlpələrin törətdiyi zədələrə oxşardır. Təyyarənin "FlightRadar24" sistemində müşahidə olunan aşağı sürəti, Aktau hava limanına yaxın ərazidəki qeyri-sabit uçuş trayektoriyası onun quyruq hissəsində yaranmış nasazlıqla əlaqədar ola bilər.
"Quş qatarı ilə toqquşma" ehtimalı
İlkin məlumatda ekipajın təyyarədə yaranan problemi "quş qatarı ilə toqquşma" ehtimalı ilə izah etməsini mövcud situasiyanın yanlış anlaşılması və dəyərləndirilməsi kimi şərh etmək mümkündür. Belə ki, təyyarə ilə bağlı yayılmış, onun qəzaya uğradıqdan sonrakı, eləcə də uçuş vəziyyətində olarkən foto və videogörüntülərində quş qatarı ilə toqquşmaya dəlalət edən izlər və əlamətlər - qan ləkəsi, tük qalığı və s. müşahidə edilməyib. Həmçinin, təyyarənin çöl hissəsində müşahidə edilən dəliklərin quş qatarı ilə toqquşma səbəbindən yarana biləcəyi ehtimal olunmur. Bu dəliklər daha çox bərk, iti, hərarəti yüksək olan maddənin və ya materialın təsirindən yarana bilər. Bununla yanaşı, təyyarənin salon hissəsi ilə bağlı yayılmış video görüntülərdə dəliklərin bir sıra hallarda təyyarənin içərisinə nüfuz etdiyi görünür ki, bu da “quş qatarı ilə toqquşma” ehtimalını istisna etməyə əsas verir.
Çeçenistan PUA hücumu barədə məlumat yaymayıb
Diqqət çəkən məqamlardan biri də rusların ənənələrinin əksinə olaraq, Çeçenistan ərazisinin dekabrın 25-də PUA hücumuna məruz qalması ilə bağlı rəsmi press-reliz yaymamasıdır.
Şimalı Qafqaz üzrə fəaliyyət göstərən, Rusiya iqtidarına müxalif bəzi "Telegram" kanallarının qənaətinə görə, dekabrın 25-də Çeçenistanın dövlət qurumları tərəfindən PUA hücumları barədə rəsmi press-relizlərin yayılmaması çeçen rəsmilərinin təyyarənin məhz PUA hücumlarına qarşı hava hücumundan müdafiə sisteminin işə düşməsi nəticəsində zədələnməsini bildiklərinə görədir.
Ruslar yazır: Təyyarə "Pantsir-S1" raketi ilə vurulub
AZAL-a məxsus təyyarənin qəzaya uğramasını və təyyarənin göyərtəsində olan izləri şərh edən Rusiya və Ukraynanın "Рыбарь", "Мир сегодня с Юрий Подоляка", "ВЧК-ОПГУ" kimi "Telegram" kanalları və aviasiya analitikləri, eləcə də hərbi ekspertlər Oliver Aleksandr, Julian Röpke, Serik Muxtıbayev, Riçard Aboulafia, Yan Matveyev və Ruslan Leviyev bu izlərin hava hücumundan müdafiə raketlərinin partlayışı nəticəsində yarandığını ehtimal ediblər.
Jurnalist Aleksandr Nevzorovun idarə etdiyi "Nevzorov" "Telegram" kanalında qeyd olunub: "Təyyarənin gövdəsinə dəyən zərərin bir hissəsi silindrik formadadır ki, bu da "Pantsir-S1" raketinin vurucu elementlərinin formasına uyğundur...
...Mülki təyyarənin vurulduğunu başa düşən Qroznı onun Mahaçqalaya enməsinə icazə vermədi və Aktauya istiqamətləndirdi - yəni insanları dənizdə "həlak" olmağa göndərdi..."
Rusiyanın dövlət orqanları tərəfindən "xarici agent" kimi tanınan "BЧК ОГПУ" "Telegram" kanalı isə Qroznı hava limanının dispetçer qülləsi ilə təyyarənin ekipajı arasında danışıqların mətnini şərh edərkən yazıb: "Təyyarə PUA-ların hücumuna qarşı qoşulmuş radio-elektron maneələrin qurbanı olub. Təyyarə enməyə başlayan kimi onun GPS-i sönürdü və dispetçer "radar contact"ı itirirdi. Pilot belə şəraitdə təyyarəni endirə bilməyib və Bakıya uçmaq qərarına gəlib. Təyyarə bunu etmək üçün dönməyə başlayanda onun yaxınlığında partlayış baş verib. Hər şey təyyarənin hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulduğunu göstərir...”
Təyyarə harda vurulub?
Təhlillər və məlumatlar göstərir ki, təyyarəyə zərbə Qroznı hava limanından 18 kilometr şimal-şimal-qərbdə Naurski rayonunda 2,4 kilometr yüksəklikdə baş verib. Açıq mənbələrdən əldə edilmiş məlumatlara əsasən, həmin ərazidə bir neçə hərbi hissə, o cümlədən hava hücumundan müdafiə sistemləri yerləşir.
APA
