Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Vaşinqtona səfəri çərçivəsində “Azadlığa Dəstək Aktı”na 907-ci düzəlişin icrasının dayandırılması ilə bağlı gözlənilən qərar ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin istiqamətinə dair strateji yenidən baxışı əks etdirən mühüm bir siqnal olacaq.
Bunu Trend-ə beynəlxalq hüquq üzrə amerikalı ekspert, siyasi şərhçi İrina Sukerman bildirib.
“Onilliklər ərzində 907-ci düzəliş ABŞ-nin Ermənistanla münaqişə fonunda Azərbaycana yardım göstərməsinə mane olan ciddi məhdudiyyət rolunu oynayıb. Onun qüvvəsinin dayandırılması ABŞ siyasətinin yenidən qiymətləndirilməsini, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda sabitləşdirici qüvvə və ABŞ ilə onların müttəfiqləri üçün enerji təhlükəsizliyi sahəsində əsas tərəfdaş kimi roluna daha ölçülü və praqmatik yanaşmanın formalaşdığını göstərir. Bu addım təkcə ikitərəfli əlaqələri dərinləşdirmir, həm də digər regional oyunçulara ABŞ-nin Azərbaycanı Avrasiya üzrə daha geniş strateji konsepsiyasının həyata keçirilməsində ən mühüm tərəfdaş kimi gördüyü barədə siqnal verir”, – deyə o bildirib.
O həmçinin, bu gün Vaşinqtonda imzalanması gözlənilən Anlaşma Memorandumunun əhəmiyyətindən danışıb.
“ABŞ və Azərbaycan arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında Xartiyanın təşviqi üçün Strateji İşçi Qrupunun yaradılmasını nəzərdə tutan Anlaşma Memorandumu böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu memorandum sadəcə diplomatik rəsmiyyət deyil; o, hərtərəfli və dərin tərəfdaşlıq üçün çərçivələri institusional səviyyədə rəsmiləşdirir. Strateji İşçi Qrupunun yaradılması iki ölkənin daimi və strukturlaşdırılmış dialoqa sadiqliyini göstərir ki, bu da əməkdaşlığı təkcə epizodik razılaşmalar səviyyəsindən çıxararaq ona məqsədyönlü və davamlı səciyyə verəcək. İşçi Qrupu enerji sahəsində əməkdaşlıq, Xəzər dənizi, Türkiyə və Avropa arasında əlaqələrin genişləndirilməsinə yönəlmiş regional infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi, eləcə də iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi təşəbbüsləri daxil olmaqla, əsas istiqamətlərdə səyləri əlaqələndirəcək”, – deyə politoloq vurğulayıb.
Sukermanın sözlərinə görə, xüsusilə süni intellekt və rəqəmsal infrastruktur kimi qabaqcıl texnologiya sahələrinin əməkdaşlıq gündəliyinə daxil edilməsi tərəfdaşlığa strateji yönümlü, gələcəyə hesablanmış bir xarakter verir.
“Bu, Azərbaycanın ABŞ təcrübəsi və investisiyalarına söykənərək innovasiya üzrə regional mərkəzə çevrilməsi yolunu açır. Bundan əlavə, bu Xartiya çərçivəsində təhlükəsizlik, terrorizmə qarşı mübarizə və müdafiə məhsullarının satışı sahəsində əməkdaşlıq regionda sabitliyin təmin edilməsində və ümumi təhdidlərə qarşı mübarizədə ortaq strateji maraqların qarşılıqlı tanınmasını əks etdirir. Sənəd gələcək qarşılıqlı fəaliyyətin istiqamətini müəyyən edir, irəliləyişin qiymətləndirilməsi, birgə planlaşdırma və resursların səfərbər edilməsi üçün aydın mexanizmlər nəzərdə tutur və bununla da ikitərəfli münasibətləri dəyişən geosiyasi çağırışlara effektiv reaksiya verə bilən strateji alyansa çevirir”, – deyə o əlavə edib.
Daha sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesi barədə danışan amerikalı politoloq qeyd edib ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişi mətninin Vaşinqtonda paraflanması uzun müddət həllini tapmayan münaqişədə tarixi bir məqam olacaq.
“Paraflama ilkin prosedur mərhələsi olsa da, bu, hər iki tərəfin sülhün və münasibətlərin normallaşmasının təmin edilməsi üçün hərtərəfli əsas qəbul etməyə siyasi iradəsini əks etdirir.
Bu mərhələ qarşılıqlı sərhəd tanınması, təhlükəsizlik zəmanətləri, mübahisələrin həlli mexanizmləri və iqtisadi, humanitar sahələrdə əməkdaşlıq çərçivələrini də daxil edən sazişin əsas prinsiplərini müəyyən edir.
Bu, onilliklərlə davam edən düşmənçilikdən imtina edilməsini və hüquqi səviyyədə sülhü təsbit edəcək, müvafiq parlamentlər tərəfindən ratifikasiya olunacaq yekun imzalanmış müqavilə üçün zəminin yaradılmasını ifadə edir. Bu proses dayanıqlı sülhün qurulması üçün həlledicidir, belə ki, tərəfləri atəşkəsdən siyasi barışığa aparır. Bundan əlavə, saziş rabitə kanallarının və ticarət yollarının bərpasına kömək edir ki, bu da regional sabitliyə və inteqrasiyaya töhfə verir. Onun Vaşinqtonda paraflanması Birləşmiş Ştatların Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin formalaşdırılmasında yenidən fəal rol aldığını vurğulayır”, - Sukerman bildirib.
Daha sonra Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyətindən bəhs edən politoloq qeyd edib ki, bu marşrutun açılması regional əlaqəlilik və iqtisadi inkişaf üçün transformativ səciyyəli əhəmiyyət kəsb edəcək.
“Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla Ermənistanın cənub rayonları vasitəsilə birləşdirən bu dəhliz böyük strateji əhəmiyyətə malikdir. O, malların, enerji resurslarının və insanların hərəkətini asanlaşdıracaq birbaşa quru marşrut yaradaraq tranzit vaxtını və xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq. Azərbaycan üçün bu dəhliz ərazi bütövlüyünün və iqtisadi inteqrasiyanın möhkəmləndirilməsində əsas elementdir, üçüncü ölkələrdən asılı olmadan Naxçıvana maneəsiz çıxışı təmin edir. Regional kontekstdə bu, Xəzər dənizini Türkiyə ilə, oradan isə Avropa bazarları ilə birləşdirə biləcək əsas arteriyaya çevrilə biləcək infrastruktur nailiyyətidir ki, bu da Cənubi Qafqazın Avrasiya üzrə logistika və ticarət şəbəkələrində mühüm tranzit qovşağı kimi rolunu artıracaq. Dəhlizin inkişafı xarici investisiyaları cəlb edəcəyi, iqtisadi artımı stimullaşdıracağı və regional iqtisadiyyatların qarşılıqlı asılılığını gücləndirəcəyi, bununla da iqtisadi inteqrasiya vasitəsilə uzunmüddətli sülhə töhfə verəcəyi gözlənilir”, – deyə o izah edib.
Amerikalı politoloq sonda ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması məsələsinə toxunub.
“Azərbaycan və Ermənistanın birlikdə ATƏT-in Baş katibinə müraciət edərək Minsk qrupunun rəsmi buraxılması ilə bağlı razılığa gəlməsi Cənubi Qafqazda münaqişənin həlli mexanizmlərində qəti dəyişiklik olduğunu göstərir. 1990-cı illərdə ATƏT-in himayəsi altında yaradılan Minsk qrupu uzun müddət münaqişədə əsas beynəlxalq vasitəçi kimi qalıb. Lakin onilliklər ərzində o, çox zaman həmsədr ölkələr arasında geosiyasi ziddiyyətlər və yerində dəyişən şəraitə kifayət qədər uyğunlaşmamaq kimi maneələrlə qarşılaşaraq dayanıqlı həllər təmin edə bilməyib. Buraxılma ilə bağlı birgə müraciət formatın “dalana dirənmə” və diplomatik ədalət ilə sinonimləşmiş modeldən uzaqlaşmaq istəklərini əks etdirir”, – deyə o yekunlaşdırıb.
