Türk Dövlətləri Təşkilatının Qəbələdə 7 oktyabrda keçirilən zirvə görüşü və qəbul edilən Qəbələ Bəyannaməsi Rusiyada ciddi müzakirələrə yol açıb.
1xeber.media xəbər verir ki, Rusiyanın nüfuzlu və tirajlı nəşrləri və politoloqları TDT Zirvəsini şərh etməyə davam edirlər.
Zirvə görüşünün keçirildiyi gün İlham Əliyevin Putinə ad günü təbriki, o cümlədən Düşənbədə 10 oktyabrda keçiriləcək MDB dövlət başçılarının sammiti çərçivəsində ikitərəfli görüş Qəbələ Zirvəsi haqda daha aqressiv başlayan rus təbliğatını nisbətən “yumşaltdı”.
Bu təbliğatın əsasən bir mərkəzdən idarə olunduğunu politoloq Elxan Şahinoğlunun təxmin etməsi də təsadüf deyil. Çünki TDT-nin beynəlxalq aləmin diqqət mərkəzində olmasının vurğulanmasının dərhal ardından (demək olar ki, bütün məqalə, təhlil və şərhlərdə) İlham Əliyevin 2026-cı ildə türk ölkələrinin Azərbaycanda hərbi təlim keçirilməsini təklif etməsi müzakirəyə çıxarılır.
Təhlil və şərhlərdə gah bu təklifin digər liderlər tərəfindən dəstəklənmədiyi haqda ehtimal irəli sürülür, gah da TDT ölkələrindən ikisinin – Qazaxıstan və Qırğızıstan – KTMT üzvü olması səbəbindən bu birgə təlimin mümkünsüzlüyünə diqqət çəkilir.
Əlbəttə, bu, əsassız arqumentdir. Əvvəla, ona görə ki, türk ölkələrindən olan hərbçilərin Türkiyədə təlimlərdə iştirak təcrübəsi var. Həmçinin Azərbaycanla Qazaxıstan arasında hərbi təhsil baxımından əlaqələr inkişaf edir və hərbçilərin hazırlanmasında əməkdaşlıq yüksəlir.
Əgər maneə KTMT üzvü olmaqdırsa, onda NATO üzvü olmaq da digər təlimlərdə iştirak imkanını məhdudlaşdırmalı və yaxud istisna etməlidir. Ancaq Türkiyənin NATO üzvü, həm də NATO-nun ikinci ən qüdrətli ordusuna sahib ölkə olması onun Azərbaycan və digər türk ölkələri ilə iki və üçtərəfli təlimlərinə mane olmayıb.
Digər daha maraqlı reaksiyanı rusiyalı türkoloq Vladimir Avatkovgöstərib. O bildirib ki, dünyada say baxımından ən çox türk Rusiyada yaşayır, “Rusiya türklərin vətənidir”.
Bunu Avatkovun hansı niyyətlə dediyi də məlum deyil: Rusiyanın TDT-yə müşahidəçi üzv olmağa dəvət edilməsinimi istəyir? Yoxsa Rusiyanın əslində TDT-yə normal münasibət göstərməsi gərəkdiyindənmi bəhs edir? Yaxud TDT-nin güclənməsinin Rusiyanın türk subyektlərinin gələcəkdə müstəqil olmaq düşüncəsinə salacağından ehtiyat edilməli olduğunu xatırladır və Rusiyanın bu baxımdan narahatlığının “haqlı” olmasınımı əsaslandırır?
Bu, əlbəttə ki, müzakirə edilə bilər və ümumiyyətlə, TDT-nin Rusiya ilə əməkdaşlığı da gündəmdə olmalıdır – Avatkov demişkən, hər bir halda türklərin ən çox yaşadığı ölkə də, ərazi də, Tatarıstandan Çuvaşıstana, Altaya qədər, çoxsaylı respublikalar da Rusiya Federasiyasındadır.
Buna baxmayaraq, Avatkovun sonda TDT-nin birgə hərbi təlimi haqda “Əsas sual budur: ölkələr kimə qarşı hərbi təlim keçəcək” sualına verməsi qəribədir. Məgər Rusiya, məsələn, Çinlə birgə hərbi təlim keçəndə bu, “kiməsə qarşı” olur?
Görünür ki, Kremldən təlimat alan və Qəbələ sammitinə qarşı çıxmağa, bu sammitin “tühlükəsini” qabartmağa çalışan ekspertlər bir çox halda məntiqdən imtina etməkdən də çəkinmirlər. Hətta ortaq əlifbanı “süni əlifba” adlandırıb, türk ölkələri arasında mədəni inteqrasiyanın dərinləşməsinə düşmən münasibətlərini də gizlətmirlər.
Əsas məsələ isə TDT-də “Türkiyə liderliyində” bir sistemin qurulmasını qabartmaq cəhdidir. Bununla sanki “Türkiyə-Azərbaycan liderliyində TDT”-nin digər türk respublikaları üçün heç də əlverişli olmadığını təlqin etməyə çalışırlar.
Qorxunun nüvəsində nəyin dayandığı aydındır: Hər bir siyasi, hərbi, iqtisadi birliyin təməlində və genişlənməsində təşəbbüslə yanaşı, liderlərin qətiyyəti və lider ölkə mühüm amildir.
Türkiyə Yaxın Şərqdə və Cənubi Qafqazda son siyasi-hərbi addımları ilə möhtəşəm işlərə imza atıb və regionun simasını dəyişib. Türkiyənin getdikcə güclənən hərbi sənayesi və hərbi-siyasi qüdrəti də TDT-nin gələcəyinə ümidləri artırır.
Yəni TDT-nin hərbi-siyasi bloka çevrilməsi üçün lazım olan hər şey var, üstəlik, bu “hər şey”ə heç bir siyasi, hərbi-iqtisadi blokda olmayan faktor da daxildir: bu, tarixi birlik, mədəni birlik, etnik birlikdir.
Rusiya böyük arealda slavyan birliyi yaratmaq ideyasını ortaya qoyub, inkişaf etdirmək əvəzinə - buna hərbi-iqtisadi və etnik imkanları tam-tamına vardı – slavyanların başını kəsmək, slavyanları qətlə yetirməklə məşğuldur.
Özünün bu qədər geniş imkanlarla bacarmadığını Əliyev-Ərdoğan cütlüyünün bacarmasından Kreml çox narahatdır...
