İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Macarıstana rəsmi səfər edib. Netanyahu barəsində həbs qərarı çıxarılmasından sonra bu onun Avropaya ilk səfəridir.
Qeyd edək ki, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (BCM) 21 noyabr 2024-cü il tarixli qərarında Qəzzada törədilən müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlərə görə Netanyahu və keçmiş müdafiə naziri Qallantın həbsinə order verib. BCM-nin Roma Nizamnaməsinin 86 və 87-ci maddələrinə əsasən, BCM-ə üzv olan ölkələr belə həbsləri həyata keçirməyə borcludurlar. BCM Netanyahunun həbsinə order verdikdən sonra Macarıstanın baş naziri Viktor Orban Netanyahunu dəvət edəcəyini və “sərəncamın Macarıstanda heç bir təsiri olmayacağına” zəmanət verəcəyini bildirmişdi.
Ötən gün Macarıstan hökuməti BCM-dən çıxmaq qərarı qəbul etdiyini bəyan edib. Qeyd edilib ki, Macarıstanın BCM-dən geri çəkilməsi prosesi başlayacaq və ölkə konstitusiyasına, həmçinin beynəlxalq hüquqi öhdəliklərinə əsasən həyata keçiriləcək.
Xatırladaq ki, hazırda Rusiya, ABŞ, Çin, İsrail, Hindistan və İran da daxil olmaqla, bir sıra dövlətlər bu beynəlxalq qurumun işində iştirak etmir.
1xeber.media xəbər verir ki,mövzu ilə bağlı Globalinfo.az beynəlxalq hüquq üzrə professor Fərhad Mehdiyevdən müsahibə alıb.
– Fərhad bəy, Macarıstanın Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini tərk etmə səbəbi Netanyahunu qorumaqdı, yoxsa bu təşkilat həqiqətən də siyasiləşib? İkinci halda, müharibə cinayətlərinə baxan alternativ bir qurum varmı?
– Macarıstanın iddia etdiyi kimi, BCM-nin siyasiləşdiyini iddia etmək üçün heç bir əsas yoxdur. BCM-nin ən cəsarətli qərarları arasında Putin və Netyanyahu haqqında həbs qərarının çıxarılmasıdır ki, hər iki qərar hüquqidir. Orbana gəldikdə, o uzun müddətdir ki, Putinin xeyrinə siyasət aparır, apardığı ümumi siyasət isə Avropa İttifaqı ilə uzlaşmır.
– Əgər Netanyahu və Putinə qarşı iddia olunan müharibə cinayətləri sübuta yetirilərsə, BCM onlar barədə hansı hökmü çıxara bilərdi?
– Hər ikisi müharibə cinayətkarıdır, sübutlar kifayət qədərdir. Hər ikisi üçün ömürlük həbs cəzası verilə bilər.
– BCM-nin ümumiyyətlə mahiyyəti və yaranma səbəbi nədir?
– Əvvəllər müharibə cinayətləri törədiləndə ayrıca məhkəmə qurulurdu. Məsələn, Nürnberq məhkəməsi, Tokio məhkəməsi, Kosovo tribunalı və s. kimi təqribən on tribunal olub indiyə qədər. BCM bunları əvəz edir. Bəşəriyyət və hüquq inkişaf etdikcə düşündülər ki, hər dəfə yeni bir məhkəmə qurmaqdansa, bütün müharibə cinayətlərinə baxması üçün birdəfəlik məhkəmə qurulsun. Yəni, Məsələn, Kosovo tribunalı BMT TŞ-nın qərarı ilə qurulub, Rusiya veto qoysaydı, o tribunal qurula bilməyəcəkdi. Bunun olmaması üçün daimi tribunal kimi müharibə cinayətlərinin törədilməsinə baxan BCM yaradıldı.
– Dünyada baş verən əksər müharibələrdə tərəf olan aparıcı dövlətlər BCM-də yer almırsa, nə üçün bu təşkilatda islahatlar keçirilmir və yaxud fəaliyyətinə xitam verilmir?
– Müharibə aparan dövlətlərə gəldikdə isə, onlar BCM-ə üzv olmağa tələsmir. Məsələn, BMT TŞ-nın daimi üzvləri olan ABŞ, Rusiya və Çin BCM-də tərəf olmurlar. Səbəbi ondan ibarətdir ki, onlar müharibə aparmaları halında BCM-in onların üzərində mühakimə səlahiyyətinə sahib olmasını istəmirlər.
– O zaman BCM-ə üzv olma daha üstün bir qurum vasitəsilə məcburi xarakter daşıya bilərmi?
– Beynəlxalq hüquqda məcburi üzv olmaq kimi bir qayda yoxdur. Məcburi üzvlük, məcburi xarakter daşıyan müəyyən qərarlar qayda deyil, daha çox istisnadır. Milli dövlət konsepsiyasına görə, milli dövlətlər öz üzərlərində hər hansı bir qurumun avtomatik yurisdiksiyasının yaranmasını istəmirlər. Azərbaycan nümunəsində belə bir qurum Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsidir. Türkiyə üçün də eyni şeyi demək olar. Bundan əlavə, BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi də var. Rusiya ümumiyyətlə Avropa Şurasından çıxarılıb. Onun üzərində hər hansı bir beynəlxalq tribunalın səlahiyyəti yoxdur. Avropa İttifaqı dövlətlərinin üzərində Aİ-nin yurisdiksiyası var. Onların hegemonluqları, müstəqillikləri müəyyən qədər məhdudlaşdırılıb. Bu səbəbdən BCM-in məcburi xarakter daşıması üçün həmin dövlət üzvlük sənədinə imza atmalıdır.
– Azərbaycan BCM-ə üzv deyil?
– Xeyr, Azərbaycan BCM-də tərəf deyil.
– Qəzza zolağında hərbi əməliyyatlar nəticəsində mülki şəxslərin öldürülməsi barədə hüquqi müstəvidə hər hansı addımlar atılırmı?
– Əlcəzair hazırda BMT TŞ-nın iclasını çağırıb. Və bunun bir səbəbi də odur ki, İsrail Qəzzada toxunulmaz şəxsləri – humanitar yardım göstərən şəxsləri də öldürür. Beynəlxalq humanitar hüquqda və beynəlxalq cinayət hüququnda buna “indiscriminate attack” – yəni, ayrı-seçkilik edilmədən hücum deyilir. Döyüşçü olmayanlar öldürülməməlidir. Bu da müharibə cinayəti təşkil edir.
