Azər Məmmədovun başında dayandığı İDXAL İMPERİYASI

Azərbaycan uzun illərdir ki, iqtisadi şaxələndirmə, şəffaf fiskal nəzarət və sahibkarlığın inkişafı kimi strateji hədəfləri öz qarşısına məqsəd qoyub. Lakin real vəziyyət göstərir ki, bəzi dövlət strukturlarının zəifliyi və yaxud maraqlı şəkildə passiv qalması bu hədəfləri ciddi təhlükə altına alır. Bu, xüsusilə idxal-ixrac əməliyyatları sahəsində özünü daha aydın göstərir.

Ölkədə on illərlə davam edən və artıq sistemli bir problemə çevrilmiş bir məqam var - qanunsuz fəaliyyət göstərən şirkətlər və onların gömrük əməliyyatlarında qanunsuz şəkildə aktiv iştirakı. Bu formal “təkadamlıq” şirkətlər nə real istehsal, nə də xidmət göstərir. Lakin illərlə ölkəyə mal idxal edir, vergi öhdəliklərindən yayınır və dövlətin iqtisadi sisteminə dərin zərbə vurur.

Problemin mərkəzində duran qurumlar...

Belə ki, bu şirkətlərin fəaliyyəti üzərində nəzarət aparmaq birbaşa İqtisadiyyat Nazirliyinin, daha dəqiq desək, onun tabeliyində fəaliyyət göstərən Dövlət Vergi Xidmətinin İdxal-ixrac əməliyyatları üzrə Nəzarət Baş İdarəsinin səlahiyyətindədir. Lakin bu idarənin fəaliyyəti “nəzarət” deyil, faktiki görməzlik strategiyası ilə xarakterizə olunur. İdarənin rəhbəri Azər Məmmədovun məsuliyyət daşıdığı sektorda baş verən bu qədər genişmiqyaslı pozuntulara qarşı susqun mövqe nümayiş etdirməsi müəmmalıdır. Görünür, illərlə davam edən bu səssizlik və passivlik sadəcə laqeydlik kimi qiymətləndirilə bilməz, bu susqunluğun altında ciddi səbəblər var.

Bu vəziyyətdə təbii ki, əsas məsuliyyət və ya problemin həlli üçün əsas vəzifə iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarovun üzərinə düşür. Nazirlik də hələlik nə struktur islahatlar aparır, nə də ictimaiyyət qarşısında diqqətçəkən hesabat verir. Nəticədə, saxta şirkətlərin fəaliyyəti genişlənir, gömrük manipulyasiyaları dərinləşir, dövlətin maliyyə dayaqları sarsılır.

Qanunsuz şirkətlər hansı mexanizmlə işləyir?

Bu “təkadamlıq” MMC-lər aşağıdakı mexanizm əsasında fəaliyyət göstərir. İdxal əməliyyatlarında vasitəçi kimi çıxış edir, bu zaman onlar malın real sahibi olmur, amma gömrük sənədlərində özlərini “alıcı” kimi təqdim edirlər. Şişirdilmiş və ya azaldılmış qiymətlərlə fakturalar tərtib olunur, məqsəd ƏDV və gömrük rüsumundan yayınmağa hesablanır. Real sahibkarların əvəzinə fəaliyyət göstərirlər, bir çox halda, qanuni şirkətlər bu MMC-lər vasitəsilə işləməyə məcbur edilir. Vergidən yayınırlar və qara mühasibatlıq aparırlar, müvafiq vergi bəyannamələri təqdim edilmir və ya saxtalaşdırılır. Nəticədə büdcə yüz milyonlarla manatdan məhrum olur, real iqtisadi göstəricilər təhrif olunur və sahibkarın dövlətdən uzaqlaşmasına səbəb olan təhlükəli mühit yaranır.

Zərərin miqyası və nəticələri...

İqtisadçıların və fiskal siyasət mütəxəssislərinin təhlillərinə görə, bu cür saxta MMC-lərin dövriyyəsi ildə 1 milyard manatı keçə bilər. Bu isə real sektorda fəaliyyət göstərən, dövlətə vergi ödəyən sahibkarlar üçün öldürücü rəqabət mühiti yaradır.

Qanuni işləyən şirkətlərin fəaliyyəti gömrükdə süni şəkildə gecikdirilir, artıq yoxlamalara məruz qalır, onların məhsulları bazarda saxta yollarla daxil olan mallarla əvəzlənir, kredit və investisiya imkanlarından məhrum olur. Bu vəziyyət yalnız iqtisadi deyil, sosial və siyasi təhlükədir, iqtisadi fəaliyyətin qeyri-rəsmi müstəviyə keçməsidir, korrupsiya şəbəkələrinin dərinləşməsidir.

Ekspertlər hesab edirlər ki, vəziyyətdən çıxış yolu kimi, İdxal-ixrac əməliyyatları üzrə Nəzarət Baş İdarəsində islahatlar aparılmalıdır. Qanunsuz fəaliyyət göstərən MMC-lərin hüquqi və maliyyə reyestri yaradılmalı, kütləvi audit prosesi başlamalıdır. Real sahibkarlığın qorunması üçün vergi və gömrük siyasətində ədalətli mexanizmlər yaradılmalıdır. İqtisadiyyat Nazirliyi ictimai hesabatlılıq çərçivəsində bu sahəyə dair şəffaf məlumat dərc etməlidir, yəni hansı şirkət hansı malı idxal edir, hansı gömrük rüsumu ödəyir, nə qədər vergi verir.

Əgər bu məsələ dövlət səviyyəsində ciddiyə alınmasa, Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafı yalnız bəyanatlarda qalacaq. Sistemli korrupsiya, gömrükdə selektiv yanaşma və qanunsuz şirkətlərin hegemonluğu şəraitində nə vergi siyasəti, nə də iqtisadi dayanıqlılıq mümkün deyil. Nazir Mikayıl Cabbarov və rəhbərlik etdiyi İqtisadiyyat Nazirliyi bu sahədə susqunluq nümayiş etdirməyə davam edərsə, bu artıq dövlət iqtisadiyyatına qarşı qəsd kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki, qanunsuz vəzliyyət göstərən bu şirkətlərin sayı hər gün çoxalır və onlar hər gün dövlət büdcəsinə ziyan vurmaqdadırlar.

"DİA-AZ"