8 avqust 2025-ci ildə Vaşinqtonda Ermənistan və Azərbaycan arasında imzalanan sülh razılaşması Cənubi Qafqaz tarixində dönüş nöqtəsi oldu. Bu tarixi sənədin mərkəzində isə Prezident İlham Əliyevin strateji uzaqgörənliyi və diplomatik cəsarəti ilə reallaşan Zəngəzur dəhlizi – beynəlxalq səviyyədə Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP) kimi tanınan layihə dayanır.
Azərbaycan lideri uzun illər davam edən blokadaları aşaraq həm ölkə, həm də region üçün yeni siyasi, iqtisadi və strateji imkanların qapısını açdı.
İlham Əliyevin diplomatik qələbəsi
Prezident İlham Əliyev bu razılaşma ilə bir neçə mühüm məqsədə nail oldu:
Azərbaycanın ərazi əlaqələrinin bərpası: Naxçıvanla birbaşa quru yol bağlantısı təmin edildi.
Regional nüfuzun möhkəmlənməsi: Azərbaycanın siyasi çəkisi həm regionda, həm də beynəlxalq müstəvidə artdı.
Geosiyasi balansın dəyişməsi: ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə reallaşan TRIPP, Rusiya və İranın təsirini zəiflədən yeni bir reallıq yaratdı.
Bu, təkcə bir nəqliyyat dəhlizi deyil, həm də Azərbaycanın milli maraqlarını qorumaq üçün atılmış cəsarətli addım idi.
Zəngəzur Dəhlizi (TRIPP) – Strateji əhəmiyyət
TRIPP 32–43 km uzunluğunda olmaqla, Ermənistan ərazisindən keçərək Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirir. Hüquqi baxımdan ərazi Ermənistanın suverenliyində qalır, lakin ABŞ-a 99 illik inkişaf və idarəetmə hüququ verilib.
Bu marşrut təkcə nəqliyyat üçün deyil, həm də enerji xətləri, dəmir yolları, optik kabellər və logistika mərkəzləri üçün strateji platformadır.
Regionun reaksiyası
Azərbaycan və Türkiyə: Layihəni tarixi qələbə və türk dünyasını birləşdirən strateji layihə kimi qiymətləndirirlər.
Ermənistan daxilində: Müxalifət sülh razılaşmasını və dəhlizdə ABŞ-ın rolunu tənqid etsə də, hökumət onu “sabitliyin təminatı” kimi təqdim edir.
İran: Təhlükəsizlik narahatlıqlarını əsas gətirərək layihəyə açıq etiraz edir və bunu “geosiyasi təxribat” kimi qiymətləndirir.
Zəngəzur bölgəsi yüz ildən artıqdır ki, geosiyasi mübahisələrin mərkəzindədir. Sovet dövründə Ermənistan SSR-ə birləşdirilən bu ərazi Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında quru əlaqəni kəsdi. 2020-ci il 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra imzalanmış üçtərəfli bəyanatda kommunikasiya xətlərinin bərpası bəndi məhz bu dəhlizin yenidən gündəmə gəlməsinə səbəb oldu. 2025-ci ildə imzalanan TRIPP razılaşması isə bu ideyanın reallaşmasının zirvəsi oldu.
Prezident İlham Əliyevin qətiyyəti və diplomatik bacarığı nəticəsində Azərbaycan yalnız uzun illərdir gözlənilən Naxçıvan bağlantısını bərpa etmədi, həm də regionun siyasi və iqtisadi xəritəsini yenidən çəkdi. Zəngəzur dəhlizi artıq təkcə yol və infrastruktur layihəsi deyil – bu, Azərbaycanın gücünü, iradəsini və milli maraqlarını qoruma əzmini simvolizə edən tarixi bir layihədir.
Səadət Şükürova İsrailov.
