İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu Bakı və Sumqayıt şəhərlərində daha 359 tam təmirli mənzili satmaq öhdəliyi ilə kirayə mexanizmi çərçivəsində təqdim edib. Amma Biləcəri qəsəbəsində aylıq ödənişin 1482,87 manatdan başlaması sosial mediada geniş ironiyaya səbəb olub.
Bu qiymət hansı bazar reallıqlarına əsaslanır? Əgər dövlət dəstəyi ilə təqdim edilən mənzilin kirayəsi bu qədər yüksəkdirsə, bu modelin sosial yönümlü olması mümkündürmü?
Globalinfo.az-a danışan iqtisadçı Fuad İbrahimovun fikrincə, Biləcəri qəsəbəsində aylıq ödənişin 1482,87 manatdan başlaması doğrudan da gülüncdür.
O deyib ki, qeyd olunan rəqəm reallığa cavab vermir:
“Bəyəm bizim reallıqdan, rəqəmlərdən, istehlak səbətimizdən xəbəriniz yoxdur? Bunun adını social yönümlü qoya bilərik, amma ifadə sosial yönümlü deyil axı. 1482,87 manat heç bir əndazəyə sığmır. Burada reallıqdan söz gedə bilməz!”
İqtisadçının sözlərinə görə, əgər həqiqətən vəziyyəti rəqəmsal nöqteyi-nəzərdən düzgün dəyərləndirməsək, reallığa gəlib çata bilməyəcəyik:
“Bu rəqəmlərlə, göstəricilərlə, ifadələrlə dediyimiz effekti ala bilmərik. İnsanların da dediyi kimi, rəqəm çox gülüncdür. Hətta deyərdim ki, vəziyyət ağlamalıdır. Minimum əməkhaqqı səviyyəsinin üzərinə 10 faiz gəlməklə bu qəbildən olan ödənişlər məhz oradan başlamalıdır. Məsələn, 400 manat minimum əməkhaqqıdan 440 manat ödəniş hardasa ağla sığır, burada məntiq tapmaq olur. Amma göstəricinin 1482 manatdan başlaması heç bir reallığı özündə əks etdirmir”.
İqtisadçı Kənan Quluzadə deyib ki, Biləcəri kimi şəhər mərkəzindən xeyli uzaq bir ərazidə adi kirayə mənzilin aylıq qiyməti 300–600 manat arasında dəyişir:
“Satış üçün təmirli mənzillərin kvadratmetr qiyməti isə 1100–1500 manat civarındadır. Bu şəraitdə 1482 manatlıq aylıq ödəniş nə real kirayə bazarına, nə də əhalinin orta aylıq gəlirinə uyğundur. Bakı şəhəri üzrə rəsmi statistikaya əsasən orta aylıq əməkhaqqı təxminən 1000–1100 manat təşkil edir. Bu da o deməkdir ki, həmin mənzillər orta gəlirli ailələr üçün belə əlçatan deyil. Sosial mənzil modeli adından da göründüyü kimi, sosial təbəqəyə, yəni aşağı və orta gəlirli ailələrə dəstək məqsədi daşıyır. Bu modelin uğurlu olması üçün aylıq ödənişlər vətəndaşın gəlirinin maksimum 25–30 faizini keçməməlidir. Lakin təqdim olunan qiymətlər bunu mümkünsüz edir. Əgər dövlət dəstəyi ilə təklif olunan mənzilin aylıq ödənişi bazardan daha yüksəkdirsə, o zaman vətəndaş haqlı olaraq soruşur: bu layihə kimə xitab edir?”
Kənan Quluzadənin fikrincə, problemin əsas səbəbləri arasında layihələrin planlaşdırılmasında şəffaflığın olmaması, tikinti və təmir qiymətlərinin süni şəkildə yüksək göstərilməsi və subsidiyaların real təsir gücünün zəif olması göstərilə bilər:
“Bundan başqa, bu mexanizmlərdə bəzən kommersiya maraqları sosial məqsədlərdən üstün tutulur. Məsələ burasındadır ki, “kirayə ilə satmaq öhdəliyi” mexanizmi klassik ipotekadan fərqli olaraq, ilkin mərhələdə vətəndaşa sahiblik hüququ vermir. Vətəndaş həm kirayəçi kimi, həm də alıcı kimi davranmalı olur. Lakin ödənişin gecikməsi və ya çətinliyi halında həm evsiz, həm də əvvəlki ödənişlərini itirmiş vəziyyətə düşmüş olar. Bu səbəbdən də sosial mənzil anlayışı yalnız qiymət tənzimləməsi və şəffaf idarəetmə ilə gerçəkləşdirilə bilər. Əgər məqsəd həqiqətən də mənzil ehtiyacı olan ailələrə dəstəkdirsə, onda dövlət mexanizmləri daha real və əlçatan şərtlərlə formalaşdırılmalıdır. Əks təqdirdə, bu modellər cəmiyyətin böyük bir hissəsi üçün sadəcə kağız üzərində olan təşəbbüslər olaraq qalacaq”.
